مەزهەب لە کۆمەڵگه‌ی چینایەتی ئەمڕۆدا، لە هەمانحاڵدا کە بیروباوەڕی جەماوەرێکی بەرین لە کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش پێکدێنێ، ئامرازێکیشە به‌دەست سەرمایەداران و دەوڵەته‌وه هه‌تا لەو ڕێگه‌یەوە خەڵک بەهیوای ژیانێکی ئەفسانەیی لە جیهانێكی دیکەی پێ فریو بدەن و حاکمییەتی نیزامی سەرمایەداری و بەهەشتی ئەمڕۆی خۆیان لەم جیهانه‌دا درێژە پێ بدەن. مەزهەب بەردەوام و بەدرێژایی مێژوو، ڕەنگدانەوەی بێ هیوایی و بێ توانایی جەماوەری خەڵک بووه بۆ دەست و پەنجە نەرمکردنیان لەگەڵ کۆسپەکانی سەرڕێی ژیانیان. ئینسانێک کە دیلی موناسباتی نیزامی سەرمایەدارییە و بەته‌نها ناتوانێ دۆخی ژیانی خۆی بگۆڕێت و لە بەرانبەر ڕەنج و ئازارێکدا کە خۆی و بنەماڵەکەی گیرۆدەین، کارێکی لەدەست نایەت، کاتێک کە خۆی بە سست و داماو دەبینێ، بە ناچار ڕوودەکاتەوه ئاسمان، بەو هیوایەی کە هێزێکی بەتواناتر لە خۆی دەرکەوێت و ڕزگاری بکات. کاتێک کە لە جیهانی واقعیدا هیچ هیوایەک بۆ گەیشتن بە حەز و ئاواتەکانی نامێنێتەوە، ئاواتەخوازە کە بۆ دەستڕاگەیشتن بە هیواکانی، دوای مردن سەرلەنوێ زیندوو بێتەوە و بە ئاواتی دەستڕاگەیشتن بە ڕیفاه و بەختەوەریی لە جیهانی خەیاڵاویی دوای مەرگ، ڕەنج و کوێرەوەرییەکانی جیهانی ڕاستەقینەی تەحەممول دەکات. دەوڵەتانی سەرمایەداری بۆ درێژەدان بە ده‌سه‌ڵاتی چەوسێنەرانەیان، دەست دەدەنە شێوەی جۆراوجۆری سەرکوت. سەرکوتی ڕاستەوخۆ لە ڕێگه‌ی زیندان و ئەشکەنجە و ئێعدام و درووستکردنی فەزای پۆلیسی و وەحشەت لە کۆمەڵگه‌دا تەنها یەکێک لە شێوەکانی سەرکوتە. شێوەیەکی دیكه کە بە یارمەتی مەزهەب ئەنجام دەدەرێت بریتییە لە دەروونیکردنەوەی سەرکوت. ئەوان بە یارمەتی مەزهەب دەنگی نارەزایەتی خەڵکی ناڕازیی لە دەروونەوە کپ دەکەن. مەزهەب ئەوە فێری کەسانێک دەکات کە بە درێژایی تەمەنیان زەحمەت دەکێشن و لە هەژاریدا دەژین کە تا کاتێک كه زیندوون و بەسەر ئەم جیهانه‌وه‌ن، تەسلیم بن و سەبوور و بەهیوای پاداشتەکانی بەهەشت ئارام بگرن. مەزهەب جۆرێک موخەددێری مەعنەوییە کە تێیدا کۆیلەکانی سەرمایەداریی، دڵخوازانە داخوازییەکانیان بۆ ژیانێکی باشتر وه‌لا ده‌نێن کە زیاتر شایستەی ئینسان بێت.
ڕزگاربوونی ئینسانی کرێکار و زەحمەتکێش لە چنگ ئەم هۆکارەی سەرکوتی ڕه‌وانیی، له‌ڕێگه‌ی ڕۆشنگەریی و لێکدانەوەی زانستییانەی كێشه‌كانی جیهان لە چوارچێوەیەکدا ئیمکانپەزیر دەبێت، بەڵام ئەم ڕزگاربوونە لە ئاستی کۆمەڵایەتیدا تەنها ئه‌و کاته مومکینە کە بارودۆخی ماددیی ژیانی ئینسان بگۆڕێت و ئەو هێزە سرووشتی و کۆمەڵایەتییانەش کە ئینسان لە ترسیان پەنا دەباتەبەر مەزهەب، بێتەژێر کۆنتڕۆڵی چینی کرێکار و بیروڕای ئینسانە پێشڕەو و پێشکەوتنخوازەکان. هه‌ر به‌م ئاراسته‌یه و بۆ دەستڕاگەیشتن بە وەها ئامانجێکە کە داخوازی جیایی دین لە دەوڵەت دێتە گۆڕێ. ڕاستییەکەی ئەوەیە کە مەزهەب جیاواز لەوەیکە لە دەوڵەت سه‌ربه‌خۆ بێت یان نا، بە ئامڕازێکی ڕه‌وانیی سەرکوتی کرێکاران و خەڵکێکی زەحمەتکێش ده‌زانرێت کە لە دەست ئەم نیزامە وەزاڵە هاتوون و لێی ناڕازین. بەڵام دەستەبەربوونی داخوازی جیایی دین لە دەوڵەت، ئەم ئامرازەی سەرکوت لەدەست سەرمایەداران و دەوڵەتەکەیان دەردێنێ. جیایی دین لە دەوڵەت مانای ئه‌وه ده‌دات كه هەر چەشنە ئیمتیاز و هەڵاواردنێک لە پیشە دەوڵەتییه‌كان و مافی کەسەکان لەسەر بنەمای مەزهەب و پلەی مەزهەب یان باوەڕمه‌ندبوون یان باوه‌ڕپێنه‌بوون بە مەزهەب به ته‌واوه‌تیی هه‌ڵوه‌شێته‌وه؛ به‌واتای هەڵوەشاندنەوەی یەکجارەکی دانی یارمەتی دارایی و غەیرە دارایی دەوڵەت بە چالاکی و دامەزراوە مەزهبییەکان، به‌واتای هەڵوەشانەوەی ماددە دەرسییەکان و یاسا و ڕێسا و ئایینی مەزهەبی لە مه‌دره‌سه و دامەزراوە ئاموزشییە دەوڵەتییەکان، واتە هیچكام لە مەزهەبەکان وەک مەزهەبی ڕەسمی بە فەرمی ناناسرێت، مەزهەب وەک ئەمری تایبەتی کەسەکان بەئەژمار دێت و هەموو کەسێک لە هه‌ڵبژاردنی هەر مەزهەب و له‌وانه باوه‌ڕپێنه‌بوون به هه‌موو مه‌زهه‌بێك، ئازادن.
“جیایی دین لە دەوڵەت” درووشمێکە کە وێڕای نیشاندانی دژایەتیمان لەگەڵ مەزهەب وەک ئەمرێکی دەوڵەتی، تەعەهود و پابه‌ندبوونی ئێمەش بە بنەمای ئازادی بێ شەرت و مەرجی بیر و باوڕ پیشان دەدات. واتە پێداگری لەسەر ئەم ئەسڵە دەکاتەوە کە چینی کرێکار چ وەک ئۆپۆزسیۆن و چ دوای بە دەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسیش، بە تەئکیدەوە دژایه‌تی ئه‌وه ده‌كات كه جەبر و زۆرداریی و پشکنینی بیروباوەڕ و هەڵاواردن و مەحدودییەتی یاسایی ده‌رهه‌ق به‌و كه‌سانه بكرێت كه بیروباوه‌ڕی مه‌زهه‌بییان هه‌یه و بۆ ڕەخنەگرتن و وەلانانی بیروباوەڕ و بۆچونە مەزهەبییەکان لە کۆمەڵگه‌ش، هیچ شێوەیەک بێجگەلە خەباتی نەزەریی، ڕۆشنگەریی و ئاموزش و بە قەناعەت گەیاندن بە ڕێگەپێدراو نازانێت.
خواستی جیایی دین لە دەوڵەت و ته‌بدیل كردنی مەزهەب بە ئەمری تایبەتی ئینسانەکان، یەکێک لەو درووشم و داخوازییانەیە کە ئێمە کۆمۆنیستەکان خەباتی بۆ دەکەین، بەڵام جیاواز لە ئێمەش بەشێک لە ئۆپۆزۆسیۆنی بوورژواییش به‌ده‌ر لەوەیکە لە داهاتوودا تا چ ڕادەیەک پێوەی پابەند بن، ئەم درووشمەیان به‌رز کردووه‌تەوە و هه‌ندێک جاریش دەبنە موبەلیغی ئیدە غەیرە مەزهەبییەکان و خۆشیان بە سێکۆلار ناو دەبەن. بەڵام ئەوەیکە هەڵوێستەکانی ئێمە لە هەڵوێستی جەریاناتی بوورژوازیی جیادەکاتەوە، تەنها سێکۆلاریزم و داخوازی جیایی دین لە دەوڵەت نییە، بەڵکوو لە هەمان حاڵدا ڕوونکردنەوە و لەقاودانی دەور و نەخشی سیاسی و کۆمەڵایەتی مەزهەبیشە لە خزمەت بە نیزامی چینایەتی سەرمایه‌داری.
ئێمە لە خەبات لەگەڵ مەزهەبدا قەت بێڕێزی بە بیروباوەڕی خەڵک ناکەین، کاری ئێمە ڕۆشنگەری و تەوزیحی بە حەوسەلەی ڕاستییەکان و ڕوونکردنەوەی بەڵگەمەندی جیهانبینی کۆمۆنیستییە لە بەرانبەر دیاردەی مەزهەبدا. وەها سیاسەت و هەڵوێستێک، دووبه‌ره‌كینانه‌وه نییە، بەڵکوو وەحدەت بەخشە. نه‌ك هه‌ر ڕیزی هاوپشتیی خەباتکارانەی چینی کرێکار لەدژی سەرمایەداران لاواز ناکات، بەڵکوو بەهۆی خه‌سڵەتی سادقانە، زانستی، و دڵسۆزانەیەوە، ڕیزی نەبەردی چینایەتیی کرێکارانیش بەهێزتر دەکات.
