بەشی یەكەم
لەم كورتە نووسینەدا، كە بەشی یەكەمە و سێ خاڵ لە خۆدەگرێت، هەوڵ دەدەم ئاماژە بە سێ فۆرمی یەك ستراتیژی سەرمایەداری بكەم لە بەرامبەر ئەو هێزانەی كە یاخی، نەیار یاخود ناسەرمایەداریی بوون. دەكرێت ئەم ستراتیژە ناوبنێین “ئیحتیوا” (لەخۆگرتن/بەخۆكردن/لەقاڵبدان containment). ئەمە یەكێكە لە چەمكە سەرەكییەكانی هێربەرت ماركۆزە كە لێیەوە شڕۆڤەی كۆمەڵگای پیشەسازیی پێشكەوتووی سەرمایەداری دەكات، بەڵام ڕووناكیی ئەم نووسینە خراوەتە سەر ئەو چەمكە لە گۆشەنیگای سیاسیەتی واقعیی نوێدا (Neorealism)، نەك واتا ماركۆزەییەكەی. سەرەتا ئاماژە بە ڕكابەریی گروپە میلیتانتەكان و دواتر كەوتنی دیواری بەرلین و ڕكابەریی ئایدۆلۆژیای كۆمۆنیستی و لە كۆتاییشدا، ئاماژە بە جەنگی دژە-تیرۆر دەكەین.
- ئەمریكا لە بەرامبەر ئەو گروپە میلیتانت و ڕادیكاڵانەدا بە شێوەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ وەستایەوە كە نزیكایەتییان لەگەڵ كۆمۆنیزمدا پیشان دەدا. بۆ نموونە، دوای ئەوەی كە لە 21ی فێبریوەری ساڵی 1947 بەریتانیا پاشەكشەی كرد لە ناردنی پاڵپشتیی ئابوری و سەربازیی بۆ یۆنانییەكان و توركەكان؛ ئەمە لە كاتێكدا بوو كە لەو دوو وڵاتەدا هێزی كۆمۆنیستی لە برەودا بوون. بۆیە دەستبەجێ و لەناو كۆنگرێسدا، ئیمكانی سەركەوتنی كۆمۆنیزم لە ئەگەری بڕینی هاوكارییەكاندا لەو دوو وڵاتەدا (یۆنان و توركیا) تاوتوێكرا و هەروەها ئەو هەنگاوەشیان بە گەشەكردنی كۆمۆنیزم دەبینی بۆ وڵاتانی وەك ئێران و هندستان. بۆیە بڕیاردرا بەوەی ئەمریكا جێگای بەریتانیا بگرێتەوە لە ناردنی پاڵپشتیی ئابوری و سەربازییدا.
ئەمەش بیرۆكەیەكی بەناوبانگی هاری ترومانی سەرۆكی ئەمریكا بوو. هەر بۆیە لە بەرواری 12ی مارسی 1947، هاری ترومان داوای 400 ملیۆن دۆلاری كرد بۆ ئەو پاڵپشتییانە بۆ هەردوو توركیا و یۆنان؛ لەو كاتەوە ئەمە بە دۆكترینی ترومان (Truman Doctrine) ناوزەد كرا. تا ئەم ساتەش ئەمریكا بەردەوامە لەم جۆرە هاوكاری و پاڵپشتییانە. لەمڕۆدا پاڵپشتیی ئیسرائیل، توركیا و ئۆكرانیا لە باشترین نموونەكانن.
- لە چەند دەیەی ڕابردوودا و بەتایبەت لەدوای كەوتنی یەكێتیی سۆڤێتەوە، سەرمایەداری لە چەند ئاستێكدا هێرش و جەنگی بەردەوامی كردووەتە سەر ئەو گروپانەی كە بە جۆرێك لە جۆرەكان نزیكایەتی لەگەڵ ئایدۆلۆژیای كۆمۆنیزمدا دەنوێنن. لە جەنگی سارد و هەروەها لە دوای كەوتنی دیواری بەرلینەوە، ڕۆژئاوا بە سەركردایەتیی ئەمریكا لە جەنگێكی بەردەوامی ئایدۆلۆژیدا بووە دژ بە ئایدۆلۆژیای كۆمۆنیزم، كە لەم جەنگەدا هێندەی پێویستی بە كەرەستەی نوێێ كلتوری، میدیایی، بازاڕ، دراو، پەروەردەیی بوو، هێندە هێزی پرسیی سەربازیی گرنگ نەبوو، سەرباری ناكۆكییە توندە ئەتۆمییەكان و بەكارهێنانی ئەتۆم لەبەرامبەر یاباندا وەك هەڕەشەیەك بۆ هەر هێزێكی دیكەش. لە سەروی هەمووشیەوە، دیموكراسی و نیولیبرالیزم دوو پڕۆژەی گەورەی سەرمایەداری بوون لە پرسی پرۆپاگەندە و ئایدۆلۆژیای سەرایەداریی دوایین یان نیولیبرالییدا (Neoliberal or Late Capitalism).
بۆیە، سەرمایەداریی تا ئەو كاتەی كە ڕكابەری وەك ئایدۆلۆژیای كۆمۆنیزمی هەبێت، ناتوانێت دەستبەرداری جەنگی ئایدۆلۆژی بێت. بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە بەبێ كۆمۆنیزم، سەرمایەداریی ئایدۆلۆژیای نییە، چونكە سەرمایەداریی وەك سیستمێكی ئابوری-سیاسی بەبێ ئایدۆلۆژیاكەی قبوڵكراو و پەسەند نییە و نەدەگەشتە ئام ئاستەی. ئەمەش وادەكات كە ستراتیژی لەخۆگرتن هەمیشە پێویستی بە جەنگێكی ئایدۆلۆژییانە هەبێت. بە مانایەكی دیكە، ئیحتیواكردن تەنیا لە ڕێگەی داگیركردن و هێزی سەربازییەوە ڕوونادات، بەڵكو پێویستی بە جەنگێكی ساردی ئایدۆلۆژی هەیە كە لە ڕێگەی دەزگا كلتوری، میدیایی، ئەكادیمی، پەروەردەیی، هتد، ئەنجام دەدرێت. بۆ پاڵپشتی ئەم ئارگومێنتە، دەتوانین بگەڕێینەوە بۆ یەكەم دیبەیی سەرۆكایەتیی ئەمریكا لە ساڵی 1960 لەنێوان ڕیچرد نێكسن و جۆن كێنەدیدا كە كێنەدی زۆر پێداگری لەم لایەنەی ئارگۆمێنتەكەی ئێمە دەكاتەوە بەتایبەت لە ئەفریقا.
- تیرۆر یان تیرۆریزم سەرباری ئەوەی كە بە دیاردەیەكی نوێ دەبینرێت بەڵام ڕیشەكانی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی شۆڕشی فەڕەنسی (سەدەی 18)، ململانێی ئێرلەندی (Ireland Conflict یان The Troubles)، كێشەی باسك و ئیسرائیل-فەلەستین، توركیا-كورد وەك مشتێك لە خەروارێك. لە دوا پێناسە و دەركەوتنیدا وەك ئەوەی ئەمریكا خۆی بە بڕیاردەری پرسی تیرۆر دەبینێت لە جیهاندا، بۆیە تیرۆر و تیرۆریزم بەسترایەوە بە قاعیدە، 11ی سێپتەمبەر و ئیسلامی ساسییەوە. لەگەڵ 11ی سێپتەمبەردا، سەرباری ئەوەی كە قاعیدە و ئەم فۆرمە لە تیرۆری ئیسلامی سیاسی هێشتا لە دەرەوەی ڕؤژئاواوە بوون و سەربە بەرەی ئیسلامی سیاسی بوون، تیرۆریزم وەك مەترسییەك بۆ سەر شارستانییەتی ڕۆژئاوا و بەتایبەت ئەمریكا پێناسەكرا.
بۆیە ئەمریكا لەلایەن سەرۆكی ئەو كاتیەوە (جۆرج بووش) لە 29ی جەنیوەری ساڵی 2002 بۆ یەكەمجار دەستەواژەی بەرەی شەڕ یان خراپە (Axis of Evil)ی بەكارهێنا بۆ وەسفی ڕكابەرەكەی و بە مەترسییەكی جیهانی پێناسەی كرد كە هەر یەك لە عێراق و ئێران و كۆریای باكوریان دەگرتەوە.
ڕاگەیاندنی ئەم فۆرمە نوێیەی تیرۆریزم و ناونانی بە بەرەی خراپە و تۆمەتباركردنی بە پاڵشتییكردنی تیرۆریزم (سپۆنسەركردنی قاعیدە و 11ی سێپتەمبەر بە نموونە)و هەروەها هەبوونی چەكی كۆمەڵكوژ، بنەماكانی ئەم جەنگە نوێیە بوون. جەنگی دژ بە تیرۆر (War on Terror)ی ڕۆژئاوا ستراتیژی یەك دەیەی ئەمریكا و چەند هاوپەیمانێكی پێكدەهێنا، وەك داگیركردنی ئەفغانستان و عێراق و هەندێك لە بیریاران و فەیلەسووفانیش ئەم جەنگەیان بە جەنگی سەراپاگیر وەسف كرد. ژاك دێریدا لەم بارەیەوە دەڵێت: “ئەوانەی كە پێێان دەگوترێت تیرۆریست، “ئەوانیتر” یان ئەوانیتری سەراپاگیر لەم سیاقەدا، ئەوانەی كە چیتر ئێمە وەك ڕۆژئاواییەكان ناتوانین لێیان تێبگەین. دەبێت ئەوەمان بیرنەچێتەوە كە هەندێكجار ئێمە ئەوانمان دادەمەزراند، ڕاهێنان و مەشقمان پێدەكردن، و تەنانەت بۆ ماوەیەكی زۆر و بە چەندین شێوازی جیاوازی ڕۆژئاواییانە چەكداریشمان كردن.” ئەم ستراتیژەی ئەمریكا، پاش جەنگە ئایدۆلۆژییەكەی دژ بە كۆمۆنیزم كە لە دوای كەوتنی دیواری بەرلینەوە هات، قۆناغێكی نوێ بوو دژ بەو وڵاتانەی ڕازی نەدەبوون بە دیموكراسی و نیولیبرالیزمەكەی ئەمریكا و ئامادە نەبوون و نین ببن بە بەشێك لە بازاڕە ئازادەكەی چونكە هەر یەك لەو وڵاتانە سەرمایەداریی دەوڵەتی و بازاڕی دەوڵەتی تیایاندا (مەركەزی) كارابوون.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەو دیموكراسییەی كە ڕۆژئاوا بەرهەمیهێناوە تەنیا وەك ناوێك لەم وڵاتانەدا پەیڕەوی لێدەكرێت، هەرچەندە لە هەندێك وڵاتدا دەمامكێكی پارێزەرە لەوانە سعودیە. بۆیە ئەمریكا و هاوپەیمانانی، كۆكبوون لەسەر ئەوەی كە پێكەوە و وەك بەرەی چاكە (Axis of Good) دژ بە بەرەی خراپە بووەستنەوە. بۆ سەركەوتن لە جەنگی دژ بە تیرۆریزمدا (counter-terrorism)، كۆنراد كرەین لە دەزگای لێكۆڵینەوە ستراتیژییەكان (Strategic Studies Institute)ی كۆلێژی جەنگی سەربازی، دەڵێت: “سەركەوتن بەسەر تیرۆریزمدا بێمانایە ئەگەر نەتوانێت بڵاوكردنەوەی ئاشتیی بەردەوام و ئاسایش و دیموكراسی، و بیرۆكەكانی بازاڕی ئازاد گەشە پێبدات” (ئیلیج، 2003، پ. 7). بەڵام وەك بینیمان جەنگی دژ بە تیرۆر لە پلەی یەكدا جەنگە دژ بە هەموو ڕێگرییەكانی بەردەم و هەروەها مەترسییەكانی سەر سەرمایەداریی نیولیبرال و دیموكراسی، ئەگەرنا نە لە عێراق و نە لە ئەفغانستان پەیمانە ئەمریكییەكان نەهاتنەدی.
لە كۆتاییدا، سەرمایەداری، ئەمریكا وەك چاوساغی، لە سێ ئاستدا بە تووندی ستراتیژی ئیحتیواكردنی بەرامبەر بە نەیارەكانی بەكارهێناوە و دەهێنێت. یەك، جەنگی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی دژ بە گروپ و هێزە میلیتانتە نا-سەرمایەدارەكان تا ئەو جێگایەی دەیانتوێنێتەوە لەناو سیستمدا (لە بەشی دووهەمدا نموونەی پەكەكە و زاپاتستەكان وەردەگرین). دوو، جەنگی ئایدۆلۆژیی دژ بە كۆمۆنیزم كە پتر فۆرمێكی نا-جەنگی و نا-سەربازیی هەبوو. سێ، جەنگی دژ بە تیرۆر، كە ئەمە جەنگێك بوو دژ بەو هێز و گروپ و وڵاتانەی یان یەكێك لە بازاڕی ئازاد و دیموكراسییان قبوڵ نەدەكرد یاخود هەردووكیان ڕەتدەكردەوە و ئامادە نەبوون بچنە ناو هاوپەیمانێتییەوە لەگەڵ ئەمریكادا.
